Diana Morales - an excerpt from PENDULUM

“Diana, halika dali, habulin mo ‘ko!”

“Sandali lang Pill, magsasapatos pa ako, hintayin mo ‘ko at ‘wag kang madaya!”

Bumaba ako sa kinauupuan ko at agad kong isinuot ang isang pares ng pulang sapatos na regalo pa sa akin ni mommy noong nakaraang taon. Ito ang pinakapaborito kong sapatos at kahit pa bilhan ako ng ilan pang bago ay ito at ito pa rin ang isinusuot ko. Katulad ng nakagawian ng aming pamilya tuwing Sabado ng gabi, may magarbong pagdiriwang sa bahay namin kung saan maraming tao ang imbitado. Tumakbo ako sa kinaroroonan ni Pill na sige lang ang kaway sa akin. Sadyang maliksi siya, kahit pa ibinibigay ko na ang lahat ng makakaya ko. Hanggang sa hindi ko na alam kung bakit; tila ang bigat-bigat ng mga paa ko. Papalayo na si Pill pero pinipilit ko pa rin na humabol.

“Pill, nasaan ka na? Hindi na kita makita...”

Agad akong napabalikwas mula sa pagkakahiga. Napanaginipan ko na naman si Pill katulad ng mga nagdaang gabi. Hawak ko ang kumikirot na ulo habang nakatitig sa may kisame. Bumubuga ang malamig na hangin mula sa aircon kung kaya naman ay lalo kong hinapit ang malambot at puting kumot sa aking katawan. Kahit alas-otso na ng umaga, madilim pa rin sa loob ng kwarto dahil sa makapal na kurtina ng hotel na tinutuluyan ko.

Magmula nang dumating ang e-mail na ipinadala sa akin ni Pill, nagsimula na rin siyang lumitaw sa mga panaginip ko. Gabi-gabi ko siyang napapanaginipan pero iba-iba ang mga senaryo. Ngayon naman, napanaginipan ko na mga bata pa kami at naglalaro. Hindi lang iyon basta-basta panaginip dahil ang senaryong ito ay nangyari talaga noong kami ay mga bata pa. Madalas iyon sa malawak naming hardin, nuwebe anyos ako noon, siya naman ay nasa kinse anyos na, teenage years kumbaga. Kay tagal nang panahon na wala kaming komunikasyon sa isa't isa; kung hindi ako nagkakamali, limang taon na, limang mabibilis na taon na pala ang lumipas.

Hindi! Hindi ko bubuksan ang e-mail na ipinadala ni Pill kahit na ano’ng mangyari. Unang-una, dahil ayaw ko na ng gulo. Gusto ko sanang manahimik na lamang at mabuhay nang normal. Gusto ko nang kalimutan ang nakaraan. Kung mayroon mang isang bagay na hindi ko kayang gawin, iyon ay ang balikan ang nakaraan. Kaya nga mas pinili kong lumayo at maglakbay sa iba't ibang bansa dahil hindi ko na kayang harapin pa ang bansang aking pinagmulan - ang Pilipinas. Mabuti na lamang at napakinabangan ko ang passport na inilakad ni Pill para sa akin, dahil sa kanya, nagkaroon ako ng pangalawang pagkakataon para mabuhay nang normal at naaayon sa kagustuhan ko.

Tumayo ako mula sa pagkakahiga at naglakad patungo sa may bintana. Inawang ko nang kaunti ang kurtina at agad na pumasok ang sinag ng araw. Napangiti ako sa nakita ko. Mula sa aking bintana ay kita ko ang bulubundukin ng Kaikoura, New Zealand. Sa harap ng bintana ko ay daan-daang tupa ang dumadaan. Tuluyan ko nang binuksan ang kurtina pero iniwan kong nakasarado ang bintana. Nasa ganoon akong ayos nang biglang tumunog ang telepono. Sabi ko na nga ba, sa oras na buksan ko ang kurtina, mayroon at mayroong iistorbo sa akin.

“Hello Ms. Williams, I hope you had a wonderful sleep last night. I would like to inform you that you can have breakfast anytime in our lodge restaurant, or would you like to have breakfast in the comfort of your room?” 

“Hi Jordan, yes please. I would love to have my breakfast here in my room.”

“Do you like to have the usual?”

“Yes, but this time I need two cups of espresso.” “Coming right up, madam!”

Pagkababa ko ng telepono, nanatili akong nakakatitig sa may bintana. Nang iwan ko ang Pilipinas, ano lang ba ang dala ko? Isang maleta na puno ng damit, isang pirasong photo album, isang libro (Ang Bibliya), passport, at pera. Lumipas ang ilang taon at naisip ko na kung gaano karami ang dala ko noon, ganoon pa rin karami ang dala ko ngayon; nadagdagan lang ng laptop ang ari-arian ko.

Binuksan ko ang laptop at agad na nag-check ng e-mail. Sa lakas ng kapangyarihan ni Pilaes S. Yalak, sa tingin ko ay kung hindi ko bubuksan ang ipinadala niyang mensahe, sa loob ng sampung taon ay malamang sampung taon ko rin siyang mapapanaginipan. Mayroon akong malakas na pakiramdam na kailangan kong mabasa kung anuman ang nilalaman nito. It could be anything Diana Morales. It could even be a spam message, - paulit-ulit na usal ko sa sarili. Walang laman ang inbox ko, tanging ang e-mail lang na nanggaling kay Pilaes ang naroroon. Binuksan ko ito at hindi na ako nagulat kung gaano kaikli ang mensaheng nilalaman nito.

[Diana, bumalik ka na rito sa Pilipinas. Importante.]

Ininom ko ang isang bottled water na nasa mesa ko at napabuntong-hininga. Kung babalik ba ako sa Pilipinas ay maabutan ko ba siya? O katulad ng panaginip ko ay tatakbo lang ako papalapit sa kanya para sa wala? Magkaganoon pa man, tila ba may sariling isip ang mga daliri ko.

[Sabihin mo kung saan at kailan,] maikli kong sagot. Wala pang isang minuto ay tumugon na siya.

[Bukas, pumunta ka sa address na ito: # +43 D Oliver Newton Ext.]

[I am more than 13 hours away from Philippines. I don't think that it will be possible Pill. I'm sorry but I can't. I bid goodbye five years ago and I told you I won't be coming back.]

Ilang sandali rin akong naghintay ng isasagot niya; inaasahan ko na titigil na siya at papabayaan niya na ako. Pero talagang wala pa ring pinagbago ang kaibigan kong si Pill dahil ang sumunod niyang email ay:

[Diana, I booked you a one way ticket which you may find attached in this email. I hope you don't mind being in economy class; that's the last seat left for this afternoon's flight.]

Walang-hiya ka talaga Pilaes Yalak! Hanggang ngayon ay wala ka pa ring pinagbago. Pabagsak kong isinara ang laptop habang patuloy tumatagaktak ang malalamig na pawis sa aking noo. Ano ba ang gustong mangyari ni Pill? Ano pa ba ang kailangan niya mula sa akin? Sinabi ko na noon na hindi na ako babalik sa Pilipinas, ang bansang nagbigay sa akin ng masasamang alaala. Ang bansa kung saan nakatira ang trumaydor sa aking pamilya.

“Do you need anything else Ms. Williams?” tanong ni Jordan matapos ihain sa mesa ang almusal.

“That will be all Jordan, and oh by the way, I will be checking out this afternoon and will need to catch the flight back to Manila by 5:00 p.m. Please arrange for the airport transportation.”

“Surely, will arrange right away!” 

##

Nasa grade school pa lang ako nang i-hire si Pill bilang tutor ko sa subject ko na Filipino. Kahit naman kasi nag-e-excel ako sa larangan ng Mathematics, Science at English, ay mahina naman ang kukote ko pagdating sa wikang Filipino. Ito ay dahil hindi naman ito ang unang lengguwaheng itinuro sa akin kundi ay Ingles, tulad sa halos lahat ng mga kabataan ngayon. Katulad ng ibang mga magulang, gusto ng mga magulang ko na humasa ako pagdating sa wikang Ingles, pero saka lang nila naisip na kailangan pala talaga ang wikang Filipino lalong-lalo na sa eskwelahan at lalong-lalo na dahil sa Pilipinas ako nakatira. Noong una, dahil hindi ako magaling sa Filipino ay wala akong makausap na mga kaklase ko. Ang tawag nga nila sa akin noon ay Ingleserang palaka. Kahit naman ano’ng gawin ko nang mga panahong nasa grade school ako ay hindi ko maituwid ang dila ko kapag tagalog na ang pinag-uusapan. Minsan pa nga ay umuuwi akong umiiyak dahil minsan gumagamit ang mga kaklase ko ng mga salitang hindi ko mapagtanto kung ano ang ibig-sabihin, saka sila titingin sa akin at sabay tatawa. Mga karaniwang salita na naririnig ko ay “sabog”, “tarantado” o hindi naman kaya ay “timang”. Pinalaki ako sa isang protektado at mapagmahal na kapaligiran at ni minsan, wala akong narinig na ganoong uri ng salita sa bahay.

Isang araw, pag-uwi ko galing eskuwelahan ay pinadiretso ako ni yaya sa may hardin sa likod-bahay. Malayo pa lang ay tanaw ko na si mommy na may kausap na lalake. Malawak ang tatlong palapag na bahay na tinitirhan namin. Pinalilibutan ito ng isang malaking hardin na puno ng rosas, ylang-ylang, gumamela at kung anu-ano pa. Mayroon kaming hardinero na nagngangalang kuya Jobert. Siya ang nangangalaga sa hardin ng aming kabahayan. Madalas ko siyang naririnig na kumakanta habang nagdidilig ng hardin. Mayroon din kaming isang driver, si manong Thomas, na pagkatapos akong ihatid sa school ay si daddy naman ang ihahatid niya sa opisina nito. Sa pagkakaalam ko, apat na dekada na siyang nagtatrabaho sa pamilya namin, kahit pa noong buhay pa ang Lolo't Lola ko. Tapos, nand’yan si ate Maria na siyang nangangalaga ng kakainin namin magmula sa almusal hanggang sa midnight dessert. Ang pinagtataka ko nga ay bakit kahit pinalilibutan siya ng pagkain buong araw ay balingkinitan pa rin ang katawan niya? Tatawanan niya lang ako sa tanong ko at sasagutin ng “Diana, pagtanda mo ituturo ko sa’yo ang sikreto ko”. Tapos nand’yan din si ate Perla na aming labandera at si manang Josie na tagalinis ng buong kabahayan. Mag-bestfriend ang dalawa at madalas ay nahuhuli sila ni mommy na nagtsitsismisan kung kaya naman ay madalas ding napapagalitan. At siyempre, ang yaya Inday ko na siyang nag-alaga sa akin mula pagkabata ko. Siya ang nagpapaligo sa akin, naghahanda ng mga susuotin ko, naghahatid sundo sa akin sa school at kung anu-ano pa. Protektado ako ng lahat ng tao. Oo inaamin ko, nang mga panahong ito ay mangmang ako sa mga nangyayari sa likod ng pader na nakapalibot sa aming bahay. Hindi ko alam ang ibig- sabihin ng salitang mahirap dahil ni minsan, hindi ko ito naranasan.

Lumapit ako sa kinaroroonan ni mommy at sa kasama niyang payat at kayumangging binatang lalake. Ibinaba ni mommy ang hawak niyang tasa sa marmol na mesa, at saka nagsalita.

“Diana, I would like you to meet your Filipino tutor, Pilaes,” mahinhing pagpapakilala ng aking mommy sa binata. Iyon ang unang pagkakataon na nakilala ko si Pilaes, siyam na taong gulang ako at siya naman ay labinlimang taong gulang. Nakasuot siya ng puting t-shirt at itim na slacks na para bang kagagaling lang sa eskuwelahan. Maayos ang pagkakasuklay ng buhok nito na hati sa may gitna. Ngumiti sa akin ang kanyang maamong mukha, at saka iniabot ang kanyang kamay para makipagkamay.

“Mommy, he looks familiar.”

“It is because he is the nephew of your yaya Inday,” sagot ni Mommy. “I have a good news for you. You don't have to worry about your Filipino subject anymore because he is going to teach you every afternoon after your class.”

“Really, Mom? I don't have to struggle with my Filipino subject anymore? Thank you so much!” sabi ko sabay bigay ng malaking yakap sa aking ina. “I'm so happy that finally, I will be able to pass my Filipino subject. Pila-is, is it?”

“Diana, for now you can call me Pill for short.”

Ang palayaw na Pill ang itinawag ko sa kanya magmula nang araw na iyon. Tinatawag ko lang siya sa buong pangalan niya na “Pilaes Yalak” kung ako ay galit o naiinis na sa mga pang-aasar niya sa akin. Magmula ng hapong iyon, halos araw- araw ko nang nakikita si Pill sa bahay namin. Palagi iyon, araw- araw pagkatapos ng klase. Pag-uwi ko ng alas-kwatro sa bahay, magmemeryenda na muna kami. Magsisimula siya sa pamamagitan ng pagbibigay sa akin ng mga bagong bokabularyo at pagkatapos ay papagamit niya sa akin sa isang pangungusap. Hindi siya madali pero sa ilang taong pagtitiyaga sa akin ni Pill ay natuto rin ako. Naging parang kuya ko na rin siya, siguro ay dahil wala akong kapatid at siya ang tumayo bilang nakatatanda para sa akin. Hindi lang tagalog ang itinuro niya sa akin, marami rin siyang itinurong mga bugtong, tula, sawikain at salawikain. Lagi niyang sinasabi sa akin ang salawikain na nanggaling pa kay Rizal, (ang hindi magmahal sa kanyang sariling wika ay higit pa sa hayop at malansang isda), tapos ay dudugtungan niya ng (kapag hindi ka natutong magtagalog, mumultuhin ka ni Rizal).

Laging ganoon ang mga patutsada niya sa akin. Siya rin ang unang tao na nagpakilala sa akin sa mga gawa ni Rizal - ang Noli Me Tangere na ang ibig-sabihin ay (touch me not) at ang El Filibusterismo o (the filibustering). Ipinakilala niya sa akin ang mga karakter nina Crisostomo Ibarra, Maria Clara, Kapitan Tyago, Kabesang Tales, at Padre Damaso.

Hindi ako puwedeng manood ng mga telenobela noon dahil sabi ni mommy ay wala raw akong magandang mapupulot mula rito, “they are all nonsense” ang madalas nitong sinasabi na sinang-ayunan ni Pill. Pinapayagan lang akong manood ng mga documentary, minsan ay tungkol sa Pilipinas, minsan ay tungkol sa kasaysayan ng ibang bansa o kahit na anong pang- edukasyon.

“Grabe ka naman Pill, nag-95 na nga ako sa last Fiipino subject ko, mumultuhin niya pa rin ako?”

“Wow, ang galing mo talaga! Hindi sayang ang paghihirap ko sa’yo,” sagot niya.

Mabilis na lumipas ang dalawang taon at dahil sa tulong ni Pilaes ay gumaling na nga ako sa pagtatagalog.

“Hmp! Aalis ka na raw dito?” pag-uusisa ko sa kanya. “Narinig ko kay yaya Inday na sa Maynila ka na raw mag-aaral ng kolehiyo.”

“Oo totoo iyon. Sa susunod na linggo kailangan ko nang umalis kasi aasikasuhin ko pa ang enrollment ko.” Naaalala ko pa ang petsa ng araw na iyon. Ika-isa ng Mayo, Labor day sa Pilipinas. Nandoon kami sa pribadong library ng aming bahay kung saan niya ako madalas na tinuturuan lalo na kapag masyadong mainit o umuulan sa labas. “Excited na nga ako eh,” dagdag pa niya. Bigla akong nalungkot. “Paano ‘yan, wala ng magtuturo sa akin ng tagalog?”

“Trust me, hindi mo na kailangan ng gabay ko. Kita mo, naka-95 ka sa huling exam mo. Kung susundin mo lang ang mga technique na itinuro ko sa’yo-”

“Kailan ka babalik? Kailan tayo ulit magkikita?”

“Edi sa sem-break, anim na buwan iyon mula ngayon,” sabi niya.

“Ang tagal naman, sana mag-college na rin ako.”

“Alam mo kid, huwag kang magmadaling tumanda. I- enjoy mo muna ang pagiging bata mo. Makikita mo paglaki mo, mas nanaisin mo na lang na maging bata ulit. Kasi sa pagtanda mo, mas bibigat ang mga pagsubok sa buhay, pero siyempre, hindi naman ibig-sabihin no'n ay bibigay ka na lang basta-basta kapag may dumating na mabigat sa’yo. Anyway, ang ibig kong sabihin ay mabuhay ka sa kasalukuyan. Huwag mong hilingin ang isang bagay na darating din naman sa takdang panahon. Maikli lang ang buhay ng tao kaya tumingin ka sa paligid mo at tingnan mo kung ano ang dapat mong ipagpasalamat. Darating din ang panahon na magdadalaga ka, at kapag dumating ang panahon na iyon, huwag kang mag-alala dahil kuya mo pa rin ako,” aniya.

“Teka lang, is this still a part of my Filipino lesson? Pinapangaralan mo na naman ako eh,” hindi siya sumagot, sahalip ay tumayo at saka tumungo sa may bintana. Nasa ikalawang palapag ang private library kung kaya naman ay mula sa bintana ay kita mo kung ano ang nasa labas ng gate. Mula sa library ay matatanaw mo ang maliliit na mga bahay na gawa lamang sa kahoy at yero. Matatanaw mo rin ang mga buhol- buhol na electric wires at mga askal na palakad-lakad sa kalsada. Papalubog na ang araw kung kaya naman binabalot ang kalangitan ng pinaghalong pula, dilaw at indigo. Napatingin sa akin si Pilaes at ngumiti...

“Laro tayo ng habulan?” 

## 

Hi Pill,

Kumusta ka na diyan sa Manila? Salamat nga pala sa stuff toy na ipinadala mo sa akin noong nakaraang Valentine’s day. Akala ko nga ay nakalimutan mo na ako dahil hindi ka naman sumasagot sa mga e-mail ko. Nag-try akong tawagan ka sa number na ibinigay mo sa akin, pero kapag tinatawagan ko, lagi ka naman daw wala.

Anyway, siguro kukuwentuhan na lang kita sa mga nangyari sa buhay ko rito, dahil sa totoo lang, wala naman akong ibang pinagkakatiwalaan. Marami akong nakakasamang mga 'kaibigan' sa eskuwelahan, pero hindi ako kampante na magsabi ng mga saloobin ko sa kanila. Minsan kasi, nararamdaman ko na plastik sila sa akin. Ewan ko nga eh, baka ako lang iyon.

Bumisita nga pala si Johnny at si auntie Karina, naaalala mo pa ba sila? Si auntie Karina ay yung madalas na bumibisita rito sa bahay namin na mataba, maikli ang buhok at napakakapal kung mag-lipstick? Yung pinagbubulungan natin dati at sabay napagalitan tayo ni mommy? Oo bumisita ulit silang mag-ina rito sa may bahay. Ayon sa pagkakarinig ko, kinukumbinsi nila si daddy na tumakbo bilang gobernador. Tutal naman daw ay kilala ang pamilya namin at marami raw boboto sa kanya kapag nagkataon. Narinig kong humindi si daddy dahil mas prayoridad niya ang maayos na pamumuhay ng pamilya namin, at isa pa, may negosyo siyang dapat patakbuhin. Sabi niya pa...

“Ate, napakarumi ng pulitika sa Pilipinas!”

“Huwag kang magsalita ng ganyan Joaquin. Hindi basta- basta ang puwede mong kitain sa pamahalaan! Ang kinikita mo bilang isang abogado at negosyante, hindi lang madodoble o matitriple, sky is the limit!” Tumayo si auntie Karina at saka ako itinuro, “Tingnan mo si Diana, malapit na siyang magkolehiyo, pero dahil sa budget na mayroon kayo, dito sa probinsiya mo lang siya kayang pag-aralin. Tuwing kailan kayo lumalabas ng bansa? Nakatikim na ba ng eroplano itong si Diana? Oo at sapat nga ang kinikita mo sa mga negosyo mo at sa trabaho mo, BUT you can always have more!”

“Ate, huwag mo namang ituro si Diana. She have more

than enough, and even more than what she can ask for,” sabat ni mommy. Umikot lang ang mga mata ni auntie na para bang hindi binigyang halaga ang sinabi ni mommy. “Wala siya sa Manila dahil nasa highschool pa lang siya and there's no need to, maganda naman dito sa probinsya-”

“And look at this mansion of yours? Ni hindi mo na pina-upgrade? Kung ano siya 20 years ago, ganoon pa rin siya hanggang ngayon! Nagluluma na! Ito ba ang buhay na gusto mong ibigay sa pamilya mo?” pataas na ng pataas ang boses ni auntie. “Tingnan mo si Johnny, SK Chairman pa lang ng barangay, nabibili na ang mga gusto niya! Ano na nga ulit ang mga nabili mo Johnny? Please enumerate for your uncle's sake,” isinara niya ang pamaypay at saka tinapik ang anak nito.

“Sa mga na kickback ko last time, nakabili na ako ng mga gadgets, bagong laptop at yung bagong labas na PS3 ngayon,” pagyayabang ng pinsan ko. “At siyempre, itong bagong labas ng Apple,” anito sabay labas ng kulay pilak niyang cellphone na may hugis mansanas ang likod.

“Kita mo na Joaquin! Bata pa lang si Johnny, kaya na niyang buhayin ang sarili niya. Baka nga SK pa lang siya ay makabili na siya ng sarili niyang bahay! At we will never know, baka maging presidente siya ng Pilipinas!” anito kasunod ang nakakainis na tawa nito nang malakas na umalingawngaw sa buong kabahayan.

“Ate Karina, kung papasok man ako sa pulitika, hindi iyon dahil gusto kong humuthot ng pera kundi dahil gusto kong tumulong. Marami akong natutulungan sa trabaho at negosyo ko, marami na akong nabigyan ng trabaho. Sa totoo lang ay wala na akong mahihiling pa sa ngayon,” ang sagot ni daddy.

“Pero nai-imagine mo ba na kung nasa pulitika ka, mas marami kang mabibigyan ng trabaho? Sige, huwag mo nang isipin ang mga kickback na pinagsasasabi ko. At isa pa, hindi ba may utang na loob ka sa akin? Hindi ba ako ang nagpatapos sa’yo sa kolehiyo kaya mo narating ang mga narating mo ngayon?” bumuntong-hininga lang si daddy habang ako naman ay napailing. Hindi ako makapaniwala sa mga naririnig ko. “Ngayon kailangan ko ang tulong mo. Tumakbo ka bilang gobernador sa darating na eleksyon.”

“Pero Ate, ano ang kasiguraduhan na maipapanalo ko ang laban?”

“Mahal ka ng mga tao Joaquin, kilala ka sa bayang ito at sapat na iyon para maipanalo mo ang laban,” hinawakan ni auntie Karina si daddy sa may balikat. “Gawin mo 'to para sa akin, alam kong...” hindi ko na kaya ang mga naririnig ko sa usapang ito. Tumayo na ako sa kinauupuan at tumungo sa kuwarto ko na nasa ikatlong palapag. Anuman ang kalalabasan ng pag-uusap nila ni auntie Karina, susuportahan ko ito dahil alam kong mabuti ang intensyon ng daddy at mommy.

Hapon na nang umalis si auntie Karina at si Johnny nang araw na iyon, pero hindi na ako bumaba pa para magpaalam sa kanila. Tanaw ko na lang sa bintana na masayang-masaya si auntie na yumayakap kina Daddy at mommy. Ang hinala ko ay nagtagumpay siya na mapapayag si daddy.

Mula nang araw na iyon, ay hindi lang sa weekend nagkakaroon ng salusalo sa bahay, halos araw-araw na. Kung sinu-sino ang mga nagpupunta na hindi ko kilala ang mga mukha. Madalas nga ay naghahapunan na lang ako sa kuwarto o hindi naman kaya sa kusina kasama si yaya Inday. Nag-hire na rin si daddy ng mga security guards para sa buong pamilya.

Pill, sana ay bumalik ka na rito. Somehow, I don't feel right. Nag-aalala ako para sa kanila.

## 

Hi Diana,

Pasensiya ka na at hindi ako nakakapag-reply sa mga e- mail mo sa akin. Busy rin kasi ako dahil exam namin noong nakaraang linggo. Masaya ako at nagustuhan mo ang regalo kong teddy bear. Nakuha ko ‘yan sa may secondhand shop; mukha siyang malungkot kaya binili ko na dahil mura lang naman. Huwag kang mag-alala dahil pinalaba ko iyan sa laundry shop. Ano, amoy bago ‘di ba?

Suportahan mo na lang ang daddy mo sa gusto niyang mangyari. Tutal naman sabi mo, mabuting tao ang daddy mo at malinis ang intensyon niya. Na-meet ko na si sir Joaquin at nakita ko naman na malaki ang malasakit niya sa mga tao, pero sana ay mag-iingat siya dahil hindi biro ang pumasok sa pulitika. Magulo, napakaraming katiwalian, at pandurugas.

## 

“Madam, here's a blanket for you,” sabi ng isang pilipinang flight stewardess sa eroplanong sinasakyan ko sabay abot ng isang asul at makapal na kumot. Ewan ko ba kung bakit hindi ako kumportable sa dami ng taong nakikita ko. Masyado siguro akong nagtagal sa isang bansa kung saan mas marami ang tupa kaysa sa tao.

“Thank you,” ikinumot ko ito sa akin. Napasandal ako sa upuan at napapikit. Ano na kaya ang hitsura ni Pill ngayon? Five long years, ang tagal ding panahon. Kanina ko pa binabasa ang salitan namin ng e-mail at umabot na ako sa parte ng buhay ko na ayaw ko na sanang balikan. Mula nang umalis si Pill papuntang Maynila, madalas kaming nag-i-e-mail sa isa't isa. Gamit ko pa noon ang isang lumang personal computer na may malaking umbok sa likod.

To make a long story short, nanalo ang daddy bilang gobernador ng bayan namin. At simula nga noon, hindi na naging normal ang naging pamumuhay namin. Nagbago ang tahimik at matiwasay naming buhay. Bihira na lang kami kung magsalusalo sa tanghalian at hapunan. Hindi lang si daddy ang naging abala kundi pati na rin si mommy, dahil si mommy lang ang taong pinagkakatiwalaan ni daddy; siya na rin ang naging personal secretary nito. Hanga nga ako sa pagkakaisa na mayroon sila. Ang isang bagay na ayaw ko nang panahong iyon ay ang matinding pagbabantay sa akin ng mga bodyguard; ramdam ko na laging may mga mata sa bawat pagkilos ko. Ito pa naman ang panahong nagdadalaga na ako.

Buti na lang at lagi kong nakakasama si yaya Inday. Siya pa nga ang una kong nasabihan nang una akong datnan ng regla at siya rin ang nagturo sa akin ng kung anu-anong mga payo pagdating sa mga “crush” sa school at pagkakaibigan. Pero isang araw habang pauwi na kami galing sa mall, may dalawang lalaking nakatakip ang mga mukha na nagbalak na kidnapin ako. Naglaban si yaya Inday at nabaril siya sa braso bago pa dumating ang mga bantay ko at mga guwardiya ng mall. Ilang araw akong hindi nakapasok dahil sa trauma ko sa nangyari. Nangyari iyon noong buwan ng Enero at sobrang nag-alala sina mommy at daddy. Napagtanto nila na masyado silang naging abala sa trabaho, kaya naman ay naglagi sila sa bahay nang isang linggo. Dinagsa ng media ang bahay namin pero hindi namin sila pinaunlakan ng interview.

Sa awa ng Diyos ay naging okay naman si yaya Inday. Buti na lang at dumaplis lang ang bala sa braso niya. Magkaganoon pa man ay nagpahinga na lang muna siya sa bahay. Hindi na ako pumasok sa eskuwelahan at sahalip ay ipinagpatuloy ang pag-aaral sa bahay dahil sa takot na rin nila mommy. Hindi na ako masyadong nakakalabas ng bahay at mismong mga guro na lang ang sumasadya sa bahay namin para turuan ako. Dahil sa mga nangyari ay baka papuntahin ako sa Cebu para ipagpatuloy ang pag-aaral ko. Mas ligtas daw kasi doon at isa pa, may kamag-anak din kami doon. Napakalungkot ko noon dahil nalaman ko na mapapalayo ako kina mommy at daddy.

“Diana, ‘wag ka nang umiyak,” pag-aalo ni yaya Inday sa akin. Magaling na siya at kasalukuyang nagpapahinga sa bahay. “May sorpresa ako sa’yo,” aniya. Pinahid ko ang mga luha ko at saka nagtanong kung ano. Binuksan niya nang marahan ang pinto. Makalipas ang ilang taon ay nakita ko na naman siya; mas tumangkad at kumisig kumpara sa huli naming pagkikita. Hindi na siya payat dahil ang mga braso at balikat niya ay natatabunan na ng katamtamang kalamnan o “muscle”. Nakaputi siyang t-shirt at faded na maong, ngumiti ang kanyang labi at mga mata at sa unang pagkakataon, makalipas ang ilang buwan ng pagmumukmok - ay napangiti ako.

“Pill, welcome back.” 

##

Nang mga panahon na nakatira si Pill sa aming bahay ay naramdaman ko na ligtas ako at walang maaaring gumalaw o makakapanakit sa akin. Hindi ko na alintana na nasa bahay lang ako maghapon dahil araw-araw ay mayroon kaming bagong pinagkakaabalahan. Madalas ay uumpisahan namin ang umaga sa pagtatanim ng mga gulay sa hardin, kasama si kuya Jobert at yaya Inday. Sa totoo lang ay nag-e-enjoy ako dahil hindi ko pa nararanasan ang magtanim sa buong buhay ko, tapos ang kukulit pa ng mga kasama ko, nand’yan ang magtatalo si yaya Inday at si kuya Jobert. Tila may namumuo na yata sa kanilang dalawa...

Sa tanghali naman ay maglalagi kami sa may pool at pagkatapos ng tanghalian ay kukuwentuhan ako ni Pill ng kung anu-anong istorya tungkol sa mga adventure niya sa Maynila. Nakakatuwang pakinggan ang tungkol sa kanyang mga bagong kaibigan, pakikipagtalo niya sa isang professor, at siyempre ang kanyang love life. Walang katapusan ang kanyang mga kuwento na para bang nagbabasa ka ng napakahabang nobela. Isang araw, kinuwento niya ang pagbisita niya sa National Museum sa Maynila.

“So, nakita mo na pala ang Spoliarium?” tanong ko, sabay kagat ng blueberry cheesecake na ginawa ni ate Maria. Nasa garden kami no’n at katatapos lang magbabad sa swimming pool.

“Oo, ang tagal kong nakatitig sa painting na iyon ni Juan Luna,” tugon niya. “Sa totoo lang, ilang beses akong bumalik sa museum para lang pagmasdan ang painting. Isang beses nga, dahil mahaba-haba ang breaktime ko ay nagpunta ako sa museum, isang Lunes ng tanghali. Sobrang traffic at naisip ko na bumalik na lang sa school pero napagpasyahan kong ituloy na lang ang lakad dahil tutal malapit na naman ako, pero pagdating ko sa entrance ng museum, naku, sarado pala tuwing Lunes. Kung sinusuwerte ka nga naman, ayun, hindi na ako nakadalo sa klase ko, hindi ko pa nakita ang pinakamamahal kong Spoliarium,” aniya sabay lagok ng mainit na Cocoa na nanggaling pa ng Bulacan. “Anyway, pagkatapos no’n, hindi na ako bumalik at tuluyan ko na lang siyang kinalimutan.”

“Bakit ba hiwagang-hiwaga ka sa painting na ‘yon?” tanong ko. “Oo nga pala, salamat sa postcard na may painting ng Spoliarium ah!”

“Wow, buti naman ay itinago mo pa iyon.”

“Bakit naman hindi? Eh lahat naman ng ipinadala mo sa akin, kahit yung secondhand na teddy bear ay nasa kuwarto ko,” ilang sandali siyang tumitig sa asul na kalangitan, at saka muling nagsalita.

“Alam mo palagay ko, kung hindi dahil sa painting na iyon ni Juan Luna, ay malamang hindi maisusulat ni Rizal ang Noli Me Tangere, at malamang hanggang ngayon ay bulag pa rin tayo sa kung ano ang tama at mali. Malamang ay sakop pa rin tayo ng mga dayuhan.”

“Nai-imagine ko nga na kung hindi dahil sa Noli Me Tangere, ay malamang walang Andres Bonifacio na nagtatag ng Katipunan at hindi nagkaroon ng rebolusyon,” dagdag ko naman sa sinabi niya.

“Alam mo, natututo ka na sa akin ah,” sambit ni Pill. Mukhang napahanga ko siya sa sinabi ko, “Natumpak mo mismo,” itinaas niya ang kanyang tasa at saka muling humigop. “Ang sarap talaga ng tsokolateng ‘to. Sa Bulacan ko lang ba talaga 'to makikita? Puwede ba akong mag-uwi sa Maynila?”

“Pill, mas malapit ang Maynila sa Bulacan kaya mas madali para sa’yo ang bumili doon,” sabi ko. Tunay ngang masarap ang tsokolate na kanina pa namin iniinom. “Ito rin yung nilalagay sa champorado, alam mo ba iyon?”

“Puwede rin ba tayong magpaluto kay ate Maria ng Champorado?”

“Aba, oo naman! Sasabihin ko mamaya.”

“Balik tayo sa pinag-uusapan natin, buti naman at nagkakaroon ka na ng kaalaman pagdating sa kasaysayan ng Pilipinas.”

“Hello, mayroon kaya kaming History subject sa school?” pabara kong sabi sa kanya. Hindi ko na sinabi na “Best in History” ako sa klase dahil napakalaki ng interes ko rito at bukod pa sa itinuturo sa eskuwelahan, ay nagpapabili pa ako ng ibang libro kay daddy para basahin. “Pero alam mo, naiisip ko na hindi pa rin malaya ang Pilipinas kasi wala mang mga dayuhan ang sumasakop sa atin, mga kapwa Pilipino naman natin ang gustong makadugas at maka-isa sa kapwa nila.”

“May point ka d’yan, pero tandaan mo rin na walang mandurugas, kung walang magpapadugas.”

Ilang linggong naglagi si Pill sa probinsiya at pinakiusapan na rin siya nila mommy at daddy na tumira sa bahay namin, para naman daw mayroon akong kasama.

“Alam mo Pill, panatag ang loob ko kapag kasama ka ng unica hija namin. Tingnan mo, lagi na siya ngayong naka-smile,” puna ni mommy, isang Sadabo habang nagtatanghalian. Pinagpaliban din ni daddy ang kanyang mga agenda para makasama sa amin sa hapagkainan nang araw na iyon.

“Pill,” si daddy naman ang nagsalita habang lahat kami ay napatingin sa kanya. Ilang taon na siyang nasa pulitika at bakas na sa kanyang mukha ang dami ng kanyang napagdaanan, ang mga problemang kanyang hinarap. Nadagdagan ang mga guhit sa kanyang mukha at karamihan na ngayon sa kanyang buhok ay puti. Naiiyak ako sa tuwing nakikita ko silang dalawa ni mommy. Gusto kong sabihin na ibalik na lang namin ulit sa dati ang lahat, na umalis na sana si daddy sa pulitika; gawing simple na lang muli ang lahat ng bagay.

“Ano po iyon, sir Joaquin?”

“Tawagin mo na akong tito Joaquin Pill. Hindi ka na iba sa amin. Para ka na naming sariling anak. Dahil sa’yo, para na ring nagkaroon ng panganay na kapatid si Diana,” napangiti ako at si mommy habang si Pill naman ay tila mabibilaukan.

“Ginagalang ko po kayo nang lubos sir, p-pero sige po, tito Joaquin,” tugon niya matapos uminom ng tubig.

“Gusto ko sanang pangalagaan mo itong si Diana kahit ano’ng mangyari, na para bang tunay mo nang kapatid.” Nakita ko ang paghawak ng kamay ni mommy kay daddy na para bang sinasabi na ‘wag na nitong ituloy kung anuman ang sasabihin niya. Bakas ang pag-aalala sa mukha ni mommy pero hindi ko mawari kung bakit, “Maipapangako mo ba ‘yon Pill?” “Opo tito, malapit na po ang pamilya ninyo sa akin. Naging mabuti rin po kayo sa pamilya ko at hindi ko po malilimutan lahat ng naitulong ninyo sa amin, lalong-lalo na sa papa ko at pati sa pag-aaral ko. Pinapangako ko po na ako na ang bahala kay Diana, at kahit ano’ng mangyari ay hindi ko siya pababayaan,” pahayag ni Pill.

“Dad, why do you talk like that? Hindi ninyo naman ako kailangang ihabilin kay Pill. I know you and mom will be there for me, no matter what!”

“Of course hija, of course we will be there for you, always, no matter what,” tugon ni mommy na may mga ngiting hindi lamang sa kanyang mga labi, kundi pati na rin sa kanyang mga mata. Pero nakangiti man ang kanyang mga mata, kitang- kita ko pa rin ang nangngingilid na mga luha. Pinili kong huwag na lamang itong pansinin.

## 

Biglang nagkaroon ng malakas na turbulence sa sinasakyan kong eroplano, at napahigpit ang hawak ko sa magkabilang armrest. Nagpapatay-sindi na ang mga ilaw habang nagsasalita ang flight stewardess ng:

“Please calm down and remain seated on your seat, please refrain from standing up until the turbulence is over.” Napapikit ako at nagdasal nang taimtim...

“Alam ko po na dati ay lagi kong dinadasal na sana namatay na lang din ako, pero kung ngayon ninyo po tutuparin ang dati kong dasal at kung oras ko na Lord ay tatanggapin ko po. Binigyan ninyo po ako ng panibagong buhay, kahit dati ay gusto ko na ring mamatay kasama sila...”

“M-miss? Are you alright?” sa unang pagkakataon ay napatingin ako sa lalaking katabi ko sa eroplano. Nakasuot siya ng rektanggulong salamin, kulay kape ang mga mata, matangos ang ilong at mapupula ang mga labi. Para siyang artista mula sa isang hollywood love story movie. Great, makikilala ko pa yata ang prince charming ko kung kailan mamamatay na ako. Diana, mag-focus ka nga!

“Ayos lang ako. May dumi ba ako sa mukha?” Patuloy pa ring umaalog ang eroplanong sinasakyan namin, pero tila nakalimutan ko ang lahat ng iyon nang makita ko siya. “I mean, may problema ba?”

“Miss, you were just praying out loud and already

accepting that you will be dead in a moment,” tugon niya na para bang napakaestupida ko. Arogante ang tono ng pananalita niya, therefore I conclude na arogante na ang buong pagkatao niya. Buhay nga naman, nagdadrama ka at nagbabalik tanaw sa nakaraan, pero heto at babatukan ka niya pabalik sa reyalidad.

“Sorry ah, naiistorbo ba kita?” masungit kong tugon. “Huwag mo na lang akong pakialaman dito, puwede?”

“Okay fine, pero puwede ba kung magdadasal ka na sana mamatay ka na, ay ‘wag mo namang idamay ang ibang tao rito. Unang-una sa lahat, hindi lang ikaw ang nakasakay sa eroplanong ito, lahat kami rito ay may pamilyang uuwian. Ang dapat mong dasalin ay sana maging maayos na ang lahat at makauwi tayong lahat nang ligtas.” Natameme ako sa sinabi niyang iyon. “The world does not revolve around you, ‘wag mo lang isipin ang sarili mo at ang mga kadramahan mo sa buhay.”

“Napaka-insensitive mo naman!” sagot ko. “Iba-iba ang pinagdaanan natin sa buhay at hindi mo alam kung ano ang napagdaanan ko! Wala kang karapatan na pagsalitaan ako na isa akong makasarili!”

Napatingin ako sa isa pang pasahero na nasa may bandang kaliwa ko; isang matandang babae na may hawak na rosaryo at nagdadasal.

“Hail Mary full of grace, the Lord is with you...”

Sa may bandang harapan ko naman ay kitang-kita ko ang pag-iyak ng isang bata habang yakap-yakap ng kanyang ina. Napagtanto ko na may punto ang sinasabi ng lalaking katabi ko. Lahat ng tao rito ay may pamilya, may mga pangarap na gusto pang tuparin sa buhay, mga taong hindi pa handang mamatay. Siguro, dahil wala naman na akong pamilya kaya ayos na rin sa akin ang mawala sa mundong ibabaw. I once had it all, pamilya, pangarap, lahat ng hilingin ko, pero nawala na ang lahat ng iyon.

## 

Isang araw pagkagising ko, ibinalita sa akin ni yaya Inday na wala na sina mommy at daddy. Malungkot ang buong kabahayan habang ako naman ay walang ibang ginawa kundi ang umiyak nang umiyak.

Habang binabagtas daw nila mommy at daddy ang daan patungo sa munisipyo, may armadong kalalakihan ang pinagbababaril ang sinasakyan nila. Patay ang apat na sakay ng van, si manong Thomas na nagmamaneho ng araw na iyon, isang bodyguard, at sina mommy at daddy. Maglalabing-walong taong gulang pa lang ako noon, buwan ng Abril at kagagaling ko lang sa Cebu para sa unang taon ko sa kolehiyo. Ilang beses kong tinanong kay auntie Karina na agad sumugod sa bahay, kung bakit, paano nangyari iyon pero wala siyang maisagot sa akin. Tulad ko ay masamang-masama ang loob niya at ang tangi niya lang nagawa ay yakapin ako. Isa lang ang dahilang nakikita ko kung bakit pinapatay sila at iyon ay ang anggulong pulitika.

“This is all your fault!” sigaw ko sa kanya habang nagpupumiglas sa kanyang yakap. “Kung hindi mo pinilit si daddy na pumasok sa pulitika, malamang ay buhay pa siya hanggang ngayon! Umalis ka na sa bahay na 'to utang na loob! Get out of here!”

Dumating din si Pill nang gabing iyon, matapos niyang mapanood sa balita ang nangyari ay nag-book agad siya ng ticket. Pero hindi na ako makausap ng kahit na sino; kahit pa ni Pill. Hindi ko matanggap ang mga nangyari.

## 

Tumigil din sa wakas ang turbulence ng eroplano, at muli ay naging matiwasay ang paglipad nito. “The turbulence is now over, you may now unfasten your seatbelt,” ang sabi ng flight stewardess. Napahugot ako nang malalim na buntong-hininga. Hindi ko pa nga talaga oras, ang sabi ko sa sarili.

“See, it's not your time yet,” nakangiting sabi ng lalaking nakasalamin. Naging malumanay na ang tono ng pananalita niya. “Pasensiya ka na sa pagiging magaspang ko sa’yo kanina.”

“Wala 'yon,” tugon ko. “Baka may misyon pa ako sa mundong ito kaya ayaw pa akong kunin ni Lord.”

## 

Nagpalitan kami ng number ni Michael, ang pangalan ng lalaking nakatabi ko sa eroplano. Isa pala siyang psychiatrist. Buti na lang at hindi siya nag-offer na gamutin ako. Pero nag- offer naman siya na ihatid ako sa address na ibinigay ni Pill na siyang tinanggihan ko. Nandito ako ngayon sa Pilipinas at kahit ano’ng guwapo pa ng lalaking mag-o-offer sa’yo na ihatid ka sa kung saan ay huwag na huwag kang papayag. Puwedeng siya ang maging “Happily-ever-after” mo, pero malaki rin ang posibilidad na siya ang maging “Worst-Nightmare” mo. Nagsinungaling na lang ako na may susundo sa akin.

Nag-book ako ng sasakyan mula sa airport, may kamahalan ito pero hindi ko na inalintana dahil at least sa paraang ito ay sigurong makararating ako sa paroroonan ko. Sampung minuto akong naghintay habang inihahanda nila ang sasakyan na gagamitin ko. Limang taon na mula nang huli akong tumapak sa paliparang ito, pero parang wala naman itong masyadong ipinagbago. Kailan lang ay nabasa ko na ang NAIA ay pang-apat sa “worst airport” sa buong mundo. Malamang ay dahil may binaril dito at sa kabila ng higpit ng seguridad at sa nagkalat na CCTV, ay hindi namukhaan ang suspek at hanggang ngayon ay wala pa ring nahuhuli.

Kailan kaya muling magiging dakila ang Pilipinas? Kailan kaya ito tuluyang makababangon? Darating kaya ang panahon na wala ng maghahanap ng trabaho sa ibang bansa dahil may sapat na trabaho at sapat na kita rito? - random kong naisip.

Sa isang banda ng departure area ay nakita kong nagyakap ang isang magkasintahan. Umiiyak ang babae na may hawak na maleta habang ang lalake naman ay mahigpit ang pagkakayakap sa babae na para bang hindi siya papayag na magkalayo sila. Biglang bumalik sa alaala ko ang pagpapaalam ko kay Pill. Hiniling ko sa kanya na tulungan akong ilakad ang passport gamit ang isang bagong pangalan. Tinulungan niya pa nga akong ibenta ang lahat ng aming ari-arian sa loob ng dalawang buwan para magkaroon ako ng sapat na pera sa aking paglalakbay. Namalagi ako sa Maynila nang dalawang linggo habang inaasikaso ang bago kong passport na may pangalang “Patricia Williams”, hindi naging mahirap ang proseso dahil lahat naman ng bagay sa Pilipinas ay may presyo. 

Nang ihatid ako ni Pill sa airport nang araw na iyon ay pareho kaming walang imik sa taxi. Noong una ay hindi siya payag sa desisyon kong umalis ng bansa, pero wala na siyang nagawa. Alam niyang kahit wala ang tulong niya ay makakagawa ako ng paraan. Dalawang salita lang ang namutawi sa bibig niya nang ihatid ako sa airport, at iyon ay ang “mag-iingat ka”. 

Napatigil ang pagmumuni-muni ko nang lumapit na sa akin ang airport staff na nakangiting nagsalita,

“Ma'am, your car is now ready.”

Tumayo na ako sa kinauupuan ko. Hindi ko akalain na darating ang araw na ito. Ang araw na magkikita kaming muli ni Pilaes S. Yalak.